Фактычна нас з Лэслі [Lesley Knife – лідар беларускага рок-гурта Gods Tower] заграблі першымі з артыстаў за дваровыя канцэрты і ўсялякую актыўнасць у верасні 2020 года. Але, нават седзячы ў турме, мы з сукамернікамі распрацавалі некалькі варыянтаў дзеянняў. І ўжо пасля, вызваліўшыся, разам з клубам “Берлін” – Пашам Юрцэвічам і Жэнікам Бяловым – зладзілі серыю імпрэзаў “Дзікае паляванне”, дзе збіралі грошы на перадачы ў турму, падтрымку “Купалаўцаў”. Мы разумелі, што гэтаю справаю патрэбна займацца. І на той момант маё зняволенне на адміністратыўныя содні не было дастатковаю падставаю, каб неадкладна кідаць край.

Псіхалагічна ў Беларусі заставацца досыць цяжка. І тыя, хто яшчэ там, хто выбірае гэты варыянт, – сапраўдныя героі. Мне было з кожным днём усё цяжэй і цяжэй. Была інфармацыя пра спісы, што мною цікавяцца. Што пачалі заводзіць крымінальныя справы на тых людзей, хто раней праходзіў паводле адміністратыўных артыкулаў.

А думка выехаць была даўно. Я доўгі час працаваў на “Еўрарадыё”, жыў у Варшаве, а каля года жыў у Беластоку, калі працаваў на радыё “Рацыя”. Таму Польшча, дзе я цяпер, – для мяне не новая краіна. Мы выехалі за межы Беларусі, а па нашых слядах арыштавалі некалькі сяброў і калегаў.

Тое, што пішацца цяпер, выцягвае з цябе жылы і псіхалагічна дадаткова траўмуе. Сінгл Pomidor/OFF “Развітанне з Радзімай” – адна арыгінальная рэч, і пераклад з польскай, што выйшаў у кастрычніку 2021-га, даўся мне вельмі цяжка. Пераклад песні “Legenda Ludowa” польскага гурта KnŻ (Kazik na Żywo) я мусіў зрабіць вельмі даўно. Наш кавер, ужо з назваю “Гэтак людзі гавораць”, дзе змешчаныя развагі пра ўвядзенне ў 1981 годзе ў Польшчы ваеннага становішча, цяпер выглядае як найбольш актуальна.

Але лепш бы спяваць пра нешта іншае.

Што да песень, то яны зʼяўляюцца нібыта самі. Я не вучыўся ў Літаратурным інстытуце, у мяне няма спецыяльнай адукацыі. Не магу казаць пра нейкае натхненне, творчую натуру і пошукі спецыяльнага стану. Бывае, сапраўды, што раз – адкрылася нешта і пайшло, згадаў нейкія чарнавікі, зірнуў на іх па-новаму. І вось яно дапісалася. У мяне ёсць творы, дапісаныя праз 10–20 гадоў.

Але ж у сучаснай Беларусі складана займацца творчасцю. Лёгка пісаць хіба толькі нешта аднадзённае – папеўкі, куплецікі. Бо сама атмасфера душыць і прымушае думаць менавіта пра сённяшняе. Усё роўна ідэі прыходзяць, без іх нельга, у мяне ўвесь час у галаве грае нейкая музыка.

І ў цэлым жа бачыце, музыка пішацца, песні пішуцца. Але заўважце: розныя людзі па-рознаму адгукаюцца на гэтыя падзеі. Апошнім часам усе значныя музычныя рэчы хто рабіў? Дзе маладыя музыкі, новыя твары, галасы? На ўсё зноў рэагуюць старыя – Вольскі, Варашкевіч. Хто пра каханне паспявае? Вайцюшкевіч! Хто падкіне вастрыні? Памідораў! А дзе моладзь?
Я іх вельмі люблю, але дзе вы, дзеці?!

Гэтай сітуацыі ўжо не адзін год. І заўсёды так было. Не хачу быць ніякім генералам, рок-каралём, хоць мы з Pomidor/OFF – фактычна апошнія каранаваныя рок-каралі Беларусі. Мне надакучыла быць айцом беларускага рэпу. Напішыце песню, якую таксама, як “Цуд на Каляды”, будуць круціць шмат гадоў! А гэта была песня, напісаная як прыкол, на спрэчку з Веранікаю Кругловаю, “Дзень без гарэлкі” быў проста самасцёбам.

Шкада, што ўвесь беларускі рок-н-рол – стоадсоткавы пратэст. Нават калі спяваем пра каханне, над намі недзе там усё роўна вісіць партрэцік першай асобы.

Як жа не паўдзельнічаць у пратэстах? Калі там сябры, ты ідзеш разам з імі, калі ты супраць таго, што адбываецца ў краіне, таго, што робяць улады. Калі ў свае 14 гадоў трапіў на раскопкі ў цэнтры Мінску, то пабачыў доказ сваёй здагадкі, што падручнікі гісторыі падманваюць, а тая гісторыя гораду, што нам расказвалі ў школе, – фальшыўка. А вось тут, у мяне пад рыдлёўкаю, – сапраўдная мінуўшчына. Тады трэба было быць сведкам, каб нешта даведацца з першых рук. Я бачыў у 1990-ыя, як людзі збіраліся ў скверыку каля Купалаўскага тэатру і спявалі песні, тады там жа пазнаёміўся з творчасцю Касі Камоцкай, Сержука Сокалава-Воюша, “Мрояй”, “Бондай”. Тады ўсе там былі!

Крызіс 2010 года трохі напалохаў грамадства. Але 10 гадоў спатрэбілася, каб яно даспела, пабагацела. І гэтага таксама ўлада баіцца. Бо супраць іх выходзяць людзі больш-менш заможныя. Але бяда ў тым, што людзі, якія па наш бок барыкадаў, акрамя як лірыкаю, нічым не займаюцца. Калі яны мысляць стратэгічна, то не разглядаюць эканамічных аспектаў. Адна рэч – гаварыць, што эканоміка гіне, а іншая – мець на руках дакладныя доказы таго, што і як працуе.

Беларусаў нішто не вучыць. Я баюся, што нам зноў прапануюць дамаўляцца з уладамі. Але трэба цвёрда разумець, што ніякай дамовы быць не можа. Дамаўляцца – значыць хай сядзяць Irdorath, Павел Белавус… Але ніхто не мусіць сядзець. Таму ніякіх дамоваў!

Мне не страшна з імі размаўляць. Гэта ў іх страх у вачах, а не ў цябе. Яны не служаць. Я з адукацыі тэатральны рэжысёр, у нашым асяроддзі ёсць такі панятак, як служэнне. А тое, што там адбываецца, – гэта прыслужванне. Людзей, якія сапраўды служаць і аддаліся цалкам сістэме, няшмат.

Мы самі сябе загналі ў пастку. Шмат людзей, нават сталыя праціўнікі ўладаў, займаюцца нейкаю фігнёю. Няма сістэмнага падыходу, і мяне гэта вельмі дзівіць.

Ужо доўгі час у Беларусі народ і ўлада жывуць рознымі жыццямі. Але цяпер народ не мае даверу да ўлады, не мае жадання з ёй узаемадзеяць. Вельмі паказальная была вясна 2020 года, калі людзі абʼядналіся і пачалі працаваць талакою, падтрымліваць лекараў падчас пандэміі COVID-19. У нас пабудавалася сацыяльнае грамадства, калі кожны змагаўся адзін за аднаго. І развіццё гэтага грамадства мы бачылі да восені 2020 года, пакуль не пачалі жорсткімі рэпрэсіямі заганяць усіх у падполле.

Але ж увесь рух быў не на ўзроўні чацікаў, мы ўсе пабачылі адно аднаго. І гэтага не выкрасліць. Мы ўсё памятаем. Цяпер у нас зіма, лёгкі мароз, замаразкі. Усім хочацца без выбухаў. Беларусь атрымала тыпу незалежнасці, у адрозненне ад іншых рэспублік СССР, на халяву, крывёй яна не ўмылася. Украіна дасюль умываецца крывёю. Канечне, хацелася б, каб мы пазбеглі сілавога сцэнара, але нас гэта яшчэ чакае. І калі грамадства не зразумела, што на нас кроў Бандарэнкі, Тарайкоўскага, Ашурка і тых, каго забілі, што гэта кроў ахвяраў, значыць, будзе яшчэ. І тады мы пойдзем дзерці за горла.

Ахвяры, на жаль, будуць. Я магу пра гэта спакойна казаць, бо я сваё пражыў. Калі што, многае пабачыў, нешта зрабіў, мяне задаволіць такі канец. Я не збіраюся ў героі, але калі будзе трэба, то я гатовы біцца. Успомнім “справу Зельцара”, але яго не ўдалося зрабіць трыгерам для больш шырокага грамадскага ўзброенага супраціву. Улада хоча крыві і распальвае грамадства, каб каго-небудзь выклікаць на некантраляванае дзеянне. Так, цяпер гэта гучыць як экстрэмізм, але і ў афіцыйным атачэнні ўладаў ёсць людзі, якія хацелі б народ давесці да гэтай партызанкі, каб потым сказаць: вось так, вось да чаго дайшло! Ім трэба ахвяры.

Такой крыважэрнасці няма апраўдання. Здымайце з сябе пагоны, накрывайцеся прасцінай і паўзіце на могілкі. Іншых варыянтаў няма, ніякіх перамоваў. Кроў, да жалю, будзе. Але народ інстынктыўна адцягвае гэты момант, хоча захаваць сябе і сваю кроў непралітаю.